Blog

PEYZAJ UYGULAMALARINDA TORF KULLANIMI  VE  TORFLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Doç. Dr. Doğanay TOLUNAY İ.Ü. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı

1. GİRİŞ

Ülkemizde son 10-20 yıl içinde yeşil alan ve bahçe düzenlemeleri, başka bir ifadeyle peyzaj uygulamaları önem kazanmaya başlamıştır. Ülkemiz topraklarının genellikle killi ve kireçli olması sebebiyle yeşil alan düzenlemelerinde kullanılan toprakların ıslah edilmesini gerektirmektedir. Ayrıca peyzaj uygulamalarında genellikle arazi tesviyesi için mevcut toprak yerine, başka yerlerden hafriyat sonucunda elde edilmiş toprakların getirilmesi de yaygınlaşmıştır. Dışarıdan getirilen bu toprakların da peyzaj uygulamaları için çok uygun olmaması (organik maddece fakir, killi, alkalen vb), yine ıslah edilmeleri zorunluluğunu doğurmaktadır. Gerek düzenleme yapılacak alanlarda mevcut topraklara, gerekse dışarıdan getirilen topraklara çeşitli fiziksel ve kimyasal özelliklerinin ıslahı için kum, organik madde (ahır gübresi, kompost vb), torf gibi materyaller karıştırılmaktadır. 

Torf, gerek peyzaj uygulamalarında, gerekse fidan harcı olarak kullanılan karışımlarda en fazla tercih edilen materyallerdendir. Ancak kullanılan torflar yerli, ithal ya da siyah, beyaz torf gibi çok farklı özelliklere sahip olabilmektedir. Peyzaj uygulamalarında kullanılan torfların özelliklerinin çok farklı olması ve torf hakkında bilgi eksikliği hem beklenen faydanın sağlanamaması, hem de ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Bu sebeple bu çalışmada hem torflar hakkında bilgi verilmesi, hem de peyzaj uygulamalarında kullanımları hakkında çeşitli öneriler getirilmesi amaçlanmıştır.

2. TORF NEDİR?

Torf veya turba, turbalık adı verilen su fazlalığı (yağışlar veya toprak suyu kaynaklı) sebebiyle sürekli olarak ıslak veya çok nemli olan yetişme/yaşama ortamlarında biriken organik maddelerdir. Turbalık, “yarı humuslaşmış organik artıkların su içerisinde yığılmasından oluşan ve üzerinde karakteristik ve ağaç bakımından fakir bir vejetasyon örtüsü taşıyan oluşumlardır” şeklinde tanımlanmaktadır (Irmak, 1947). Fitzpatrick’e (1971) atfen Çaycı (1989) torfu “anaerobik şartların hakim olduğu alanlarda kısmen ayrışmış bitki ve hayvan artıklarının yüzeyde birikimi sonucu oluşmuş bir toprak katmanıdır” şeklinde açıklamaktadır. Benzer şekilde Uluslararası Torf Derneği (International Peat Society) tarafından torf, “oksijenin yetersiz olduğu, su ile doymuş alanlarda biriken az yada çok ayrışmış bitkisel artıkların (humus) oluşturduğu heterojen bir karışım” olarak kabul edilmektedir (http://www.peatsociety.org/)

FAO sınıflandırmasına göre torflar, histosoller grubunda yer almaktadır (FAO, 2001). Buna göre histosoller en az 40 cm veya daha kalın bir organik madde birikiminin olduğu, toprak içindeki organik madde oranının ağırlık olarak % 20’den, hacim olarak ise % 3035’ten fazla olduğu organik toprak materyalleridir. Dolayısıyla organik maddece zengin bir toprağın torf olarak kabul edilebilmesi için içinde en az ağırlıkça % 20 oranında organik madde bulunması gerekmektedir. 

Tolunay, D. 2007. “Peyzaj Uygulamalarında Torf Kullanımı ve Torfların Genel Özellikleri”. Bitki Üretiminde Kullanılan Ortam (Toprak) Materyalleri. İstanbul Ağaç ve Peyzaj A. Ş. Yayını s. 103-120.

Torflar pek çok alanda kullanılmaktadır. Özellikle yakacak olarak kullanımı yaygındır. Zira torflar bir bakıma genç kömürler olarak adlandırılabilir. Üst üste yığılarak biriken bitkisel artıklar içinde bulundukları ıslak koşulların içinde ayrışırlar ve çeşitli kimyasal değişikliklere uğrarlar, zamanla kömürleşirler. Ayrıca son yıllarda bitkisel üretim (hortikültür) amaçlı kullanımları da artmıştır.

3. TORF OLUŞUMU ve SINIFLANDIRILMASI

Sulak yerleri seven bitki türlerinin geniş ölçüde yetişip gelişmelerine uygun olan yetişme ortamı şartlarının hakim olduğu her yerde torf oluşabilir (Irmak, 1947). Genellikle Kuzey Avrupa ve Kanada gibi soğuk ve nemli iklim şartlarının hakim olduğu yerlerde oluşmasına rağmen, tropikal ve subtropikal iklim şartlarının söz konusu olduğu bölgelerde ve dağlık alanlarda da torf oluşabilmektedir. Çok farklı oluşum şekilleri olmasına rağmen torf oluşumu genellikle göl vb sulak alanların çevresinde (sazlar, çeşitli ağaç türleri gibi) veya içinde (nilüferler gibi) yaşayan bitkilerin artıklarının bu göllerin kenarlarında birikmeye başlaması ve yavaş yavaş göl aynası da denilen su yüzeyinin daralması, hatta zaman içinde gölün tamamen dolması şeklinde olur. Duruma göre bu bitkisel artıklarla birlikte çevreden erozyon sonucunda taşınan toprakta birikebilir. Torf oluşumu üzerinde özellikle iklim şartları önemlidir ve soğuk/nemli iklim şartlarında yada ılıman/nemli iklim şartlarında oluşum şekilleri farklı olabilmektedir.

Makalenin devamı, şekiller ve grafiklerden oluşan pdf dosyasını indirmek için tıklayın.